Tachtig jaar geleden op 3 februari 1942 waren de Japanners op oorlogspad. Je kunt het je niet voorstellen en toch hielden ze jaren huis in China en de andere landen in Verre Oosten. Toen Singapore viel was het een koud kunstje voor hen om over te steken naar Kalimantan (toen Borneo) waar de troepen op 24 januari 1942 landden. Ze waren uit op de olie en wilden natuurlijk ook Sumatra in handen hebben. En dat was de plek waar mijn vader Kees boorde naar olie. De dreiging voor de toenmalige kolonie van Nederland, Nederlands-Indië (Indonesië) was gigantisch. Nederland zelf werd ook wel zenuwachtig van deze dreiging van verlies van de kostbare grondstoffen, maar ja de lage landen waren bezet door de Duitsers.
Op deze dag tachtig jaar geleden, trouwden mijn ouders. Op Sumatra en om precies te zijn in Lahat. Ze kenden elkaar een jaar, hadden zes weken intensief met elkaar doorgebracht in Bandoeng waar mijn moeder Els woonde en waar Kees op verlof was. Toen hij daarna terug moest naar de olievelden zijn ze gaan schrijven, maanden lang. Brieven van 15 kantjes waren vrij normaal. Ze waren tot over hun oren verliefd en wilden trouwen. Ze spraken af om dat nog voor Kerstmis 1941 te doen. Toen de Japanners op 7 december 1941 de Amerikaanse vloot in de grond boorde op Hawaii was in een klap het leven anders.
In mijn boek Kind van de koloniën dat in november 2021 verscheen schrijf ik over hun leven en deze passage wil ik graag met jullie delen.
... De brieven van Els en Kees volgen elkaar in hoog tempo op en gaan vooral over de dagelijkse gebeurtenissen over vrienden en collega's. De weken verstrijken, maar het verlangen naar elkaar niet. De taal die Kees spreekt is on-stads. De dagelijkse bezigheden van mijn moeder in Bandoeng staan in schril contrast met het leven in het bos waar gezwoegd wordt in de hitte en waar de oorlogsdreiging het meest merkbaar is door de beperkte bewegingsvrijheid en de herhalingsoefeningen waar ze voor worden opgeroepen. In deze weken worden koortsachtig plannen gesmeed. Birdie en Wim (de ouders van Els) willen dus naar Zuid-Amerika vertrekken en Els wil naar Lahat om te trouwen en het liefst vandaag. Eindelijk lukt het haar. De papieren voor het huwelijk zijn in orde en Els reist weer af naar Sumatra, dit keer naar Lahat en neemt op 19 januari 1942 haar intrek in Hotel Juliana. Lahat is geen grote plaats, maar heeft wel die allure. Er is een burgerlijke stand, een resident en het telt dus een echt hotel. Het stadje ligt aan de voet van een gebergte. De spoorlijn loopt langs de bergketens van Oost- naar West-Sumatra. En ook hier is het zoals in Bandoeng, als mensen een dagje uit willen, gaan ze de koelte in de bergen opzoeken. Er zijn daar genoeg hotelletjes om een weekend door te brengen. Els leeft in een roes. Het wereldnieuws druppelt binnen en de Japanners komen steeds dichterbij. Ze landen op 24 januari 1942 op Borneo en bezetten als eerste de olievelden van Balikpapan en Bandjermasin. En toch, dat verbaast me iedere keer opnieuw, gaat het leven op Sumatra en Java gewoon verder. Kees krijgt 2 x 24 uur speciaal verlof om te trouwen. Het sobere huwelijk vindt plaats op 3 februari 1942. Els gekleed in een eenvoudige witte jurk, hij in een geleend uniform – het zijne is vies – en op geleende zwarte schoenen. Voor de trouwfoto. Die 48 uur brengen ze door op een van die koele plekken in de bergen: in Pagar Alam. Daar wordt de basis gelegd voor een leven. Zelfs de eerste huwelijksnacht heeft dat niet kunnen verhinderen. Ergens schrijft Els over die eerste nacht: Het hotelletje waar we zaten was helemaal omringd met hoge bergen. Het was heel koel. Ik vond dat toen heel bedreigend, vooral ook omdat die eerste nacht samen een compleet fiasco was. Els ontvangt nog een brief van haar moeder die op 1 februari 1942 uit Bandoeng is verstuurd. Liefste Els, Gisteren ochtend je brief(je) ontvangen die meteen door Pappie werd beantwoord. Ik heb je dus 2 x geschreven en Pappie 1 x. Heb je alles ontvangen? Je brief was erg haastig nerveus en onduidelijk. Kind, laat je niet zenuwachtig maken. Alles kalmpjes aan, dat heeft G. Wavell ook altijd gedaan. Laat je ook door een eventueel bombardement niet van streek brengen, dat staat ons allemaal te wachten. Zorg voor dekking en houd je in alle opzichten gedekt. Denk om watjes en kauwgom, desnoods een stuk gom-elastiek. Alleen als het reizen moeilijk wordt, vertrek je direct. Je weet wel, van mijn droom, daarvandaan al je moeilijkheden, maar ik meen, dat dat nu voorbij is want ik heb je vannacht wat zien doen, een hele p. vol en dat is zeer goed. En je weet hè mijn dromen. O zeg, nog wat, aan boord, zorg je dat je onder je kleren die je gauw uit kunt doen, je zwempak draagt. Niet vergeten! Ik kom op dit idee doordat de schoonzoon van Van Ommen gisteren hier is aangebracht. Maakt het nu goed, maar had 3 schoten. Heeft zich met parachute gered en toen na 4 ½ uur zwemmen door een prauw opgepikt. Wat een geluk had die knaap hè. Hebben jullie die 2 raadgevingen uit mijn vorige brief al geprobeerd? Ik weet haast zeker dat jullie daar wel succes mee zullen hebben. Sein je even de vermoedelijke huwelijksdatum. Zolang S (vermoedelijk bedoelt Birdie Sumatra) zich goed houdt, loopt het daar ook nog wel. Maar rek het toch maar niet te lang. De a.s. man van P. van Doornum komt zondag. Maandag trouwen en dinsdag weer weg. Alles is en gaat momenteel even prozaïsch, maar wacht maar, het duurt niet lang of jullie kunnen het in poëzie overdoen. Niet ‘short but sweet’ maar bitter doch laten wij hopen short, althans niet onhoudbaar lang. Je hebt nu een boek vol raadgevingen van ons gehad. Zoals Pappie al schreef, breng Bep [Moen] mee als ze wil of als ze nog bij haar man wil blijven zolang hij daar in de buurt is, kan ze altijd later komen. Dring er liever op aan dat ze met je meekomt. We zullen ook voor haar ons best doen. Nu Els en Kees, ik hoop dat jullie hartenwens toch nog voor de bepaalde tijd vervuld wordt en wens jullie van alles het beste. Houdt ons van alles op de hoogte, wil je! Dit laatste laat zeer veel te wensen over. Cheerio, wees flink en zo op-ti-mis-tisch mogelijk, zonder zorgeloos te worden. Love and kisses je moeder.
Het sobere huwelijk, Els’ overhaaste vertrek om nog tijdig terug te kunnen zijn in Bandoeng en het feit dat Kees nog geen drie dagen later zwaar gewond raakte, tekenen het begin van ruim vijftig jaar huwelijk. Een huwelijk dat pas begon in 1946 na vele jaren jappenkampen en repatriëring naar Nederland. Toen begonnen de echte avonturen pas. Aan 350 pagina’s had ik nauwelijks genoeg. Het boek is bij de Moesson Shop en bij mij te bestellen.
Leave a Reply